Sanktuaria

MB w Skępem

www.bernardyniskepe.com

Fundacja klasztoru i kościoła oo. Bernardynów w Skępem była związana z objawieniami Matki Bożej w 1495 roku. Były to prywatne objawienia Matki Bożej, przy drodze prowadzącej ze Skępego do Lipna. Najstarsze źródła historyczne podają relacje pasterzy z okolicy Skępego o widzeniu kilkakrotnym niezwykłego światła nad przydrożnym dużym kamieniem. Niektórzy z nich twierdzili, że dostąpili widzenia Matki Bożej w otoczeniu chórów anielskich. Pewien ubogi człowiek oświadczył po latach, że widział Najświętszą Maryję Pannę, która powiedziała mu, że miejsce to jest miłe Bogu i Jej. Od tej pory szczególnym kultem i czcią otoczono kamień, na którym miały być widoczne Jej stopy.
W latach 1495-1496 w Ziemi Dobrzyńskiej panowała zaraza. Wieść o objawieniu szybko się rozeszła i do tego miejsca przywożono ludzi chorych z nadzieją uzdrowienia. Sława licznych uzdrowień rozchodziła się szeroko. Tłumy pielgrzymów przybywały tu prosząc też o posługę duszpasterską. W związku z tym przy kamieniu postawiono drewniany krzyż z wizerunkiem Pana Jezusa Ukrzyżowanego. W podziękowaniu za otrzymane łaski uzdrowieni zawieszali na krzyżu dziękczynne wota. Wśród przybywających pielgrzymów w 1495 roku znalazł się niejaki Jan z Pobiedziska k. Gniezna, który publicznie oświadczył, że miał widzenie Matki Bożej i otrzymał polecenie, aby właściciele Skępego wybudowali kaplicę na miejscu objawień. Byli nimi Mikołaj Kościelecki, kasztelan kruszwicki i jego żona Katarzyna z Szamotuł. Przekonani o prawdziwości tego objawienia wybudowali za miastem, w dzisiejszym Wymyślinie, drewnianą kaplicę pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Kaplica ta była nawiedzana przez okoliczną ludność, szczególnie po 1496 roku, w którym córka wspomnianego Mikołaja Katarzyna umieściła w niej z wdzięczności za uzdrowienie chorych nóg, gotycką figurkę Matki Bożej nabytą w Poznaniu.
Cudowna Figura Matki Bożej Skępskiej, wykonana z drewna, o wysokości 96 cm., z datą na cokole 1496, przedstawia młodocianą dziewczynkę, lekko pochyloną w prawą stronę, ze złożonymi na piersiach rękami do modlitwy. Po przywiezieniu z Poznania do Skępego, Figura zasłynęła łaskami i skupiła na sobie kult Maryjny, który trwa do dnia dzisiejszego pod nazwą czci lub nabożeństwa do Matki Boskiej Skępskiej – Pani Mazowsza i Kujaw.
Stryj fundatora kaplicy, również Mikołaj Kościelecki, dziekan kapituły gnieźnieńskiej i prepozyt włocławski, późniejszy biskup chełmski postanowił sprowadzić z Koła oo. Bernardynów dla opieki duszpasterskiej nad gromadzącymi się pielgrzymami. W 1498 roku napisał w tej sprawie list do gwardiana tamtejszego klasztoru, w którym poprosił go do Włocławka na wstępną rozmowę. Przybyli dwaj zakonnicy: Euzebiusz z Kalisza wraz z Melchiorem Guzem. Pierwszy z nich wraz z prepozytem zwizytował miejsce kultowe w Skępem. W następnym etapie realizowania fundacji Kościelecki zwrócił się pisemnie do wikariusza prowincji bernardyńskiej Władysława z Gielniowa i papieża Aleksandra VI. Rozmowy i pertraktacje okazały się pomyślne i Władysław z Gielniowa wysłał do Sandomierza obu wymienionych zakonników, którzy od rezydującego tam ordynariusza płockiego biskupa Jana Lubrańskiego otrzymali dekret z dnia 27 września 1498 roku, zezwalający na osiedlenie się zakonu na stałe w Skępem i budowę klasztoru. Przy końcu marca 1498 roku osiedlili się już zakonnicy, którzy na razie zamieszkali w zabudowaniach dworskich. Posługę duszpasterską dla pielgrzymów w uroczystość Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w 1498 roku organizował gwardian kolski Euzebiusz z Kalisza, któremu pomagali dwaj kapłani, Melchior Guz i Jan Chrzciciel z Pobiednik i nieznany z nazwiska brat Antoni. Po uroczystości gwardian powrócił wraz z bratem zakonnym do Koła, a pozostali dwaj kapłani, zgodnie z życzeniem prepozyta organizowali w Skępem nabożeństwa dla ludności podczas Wielkanocy – 31 marca 1498 roku.
Tymczasem biskup fundator zatroszczył się o zebranie znacznej ilości materiału budowlanego i w 1508 roku osobiście poświęcił kamień węgielny pod budowę kościoła. Kierownikiem budowy murowanego kościoła i klasztoru od strony architektury był bernardyn Bartłomiej Łoy. Pod koniec roku 1509 prace przy budowie świątyni zmierzały ku końcowi, a w 1510 roku ostatecznie ją zakończono. Została zbudowana z cegły i wewnątrz pokryta polichromią przez Franciszka z Sieradza – bernardyna. Sam fundator biskup Kościelecki w dniu 22 lutego 1511 roku, przy udziale licznie zgromadzonych wiernych dokonał konsekracji świątyni i poświęcenia częściowo wybudowanego klasztoru.
Po śmierci biskupa fundatora (+ 1518), jego bratanek Mikołaj Kościelecki, kasztelan inowrocławski, w latach 1519-1524 sfinansował budowę kaplicy św. Anny przylegającej do nawy kościoła od strony północnej. W roku 1616 odbudowano dawne prezbiterium kościoła dzięki pomocy wojewody kujawskiego Michała Działyńskiego. W dalszym poszerzaniu kompleksu kościelno-klasztornego, z inicjatywy o. Serafina Gamalskiego w latach 1726-1732 zostały wybudowane krużganki ze stacjami Drogi Krzyżowej. Zarówno krużganki jak i kaplicę św. Barbary, znajdującą się pośrodku dziedzińca odpustowego zbudowano dzięki fundacji Józefa Zielińskiego (+ 1734). Obrazy do stacji Drogi Krzyżowej wykonał malarz zakonny Jacek Uzdowski w latach 1730-1732. Obecne obrazy są dziełem nieznanego bliżej malarza, z 1790 roku. W roku 1767 kościół skępski rozbudowano w kierunku wschodnim sumptem Ignacego Zboińskiego, dzięki czemu powstał chór zakonny za ołtarzem głównym dla ojców i braci zakonnych. Obecny ołtarz główny został wykonany w 1792 roku, a wcześniejszy ołtarz przekazano kościołowi parafialnemu w Lipnie. Polichromia jest dziełem brata zakonnego Walentego Żebrowskiego. Wykonał ją przed rokiem 1755, z racji koronacji Cudownej Figury Matki Bożej Skępskiej.
Jednym z przejawów kultu Matki Bożej Skępskiej było organizowanie pielgrzymek pokutno-błagalnych do Jej gotyckiej Figury słynącej łaskami w kościele skępskim. Pierwszym nikłym przejawem ruchu pielgrzymkowego w Skępem była obecność stu ludzi w momencie stawiania wizerunku Chrystusa Ukrzyżowanego w miejscu objawień Matki Bożej w 1495 roku. Źródła do dziejów klasztoru w Skępem umieszczone w Archiwum Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie, jak również dotyczące dziejów Prowincji bernardyńskiej w Polsce, do której klasztor ten należał, nie wspominają o ruchu pielgrzymkowym w XVI wieku, poza .wyjątkiem poświęcenia kościoła w 1511 roku. Konkretną wiadomość o zorganizowanej pielgrzymce mamy dopiero w roku 1608, gdy na Kujawach panowała zaraza. Mieszkańcy Włocławka zorganizowali wtedy pielgrzymkę celem uproszenia ustania epidemii. Kolejną pielgrzymkę mieszkańcy Włocławka zorganizowali w czerwcu 1639 roku i od tej pory pielgrzymują do Skępego, zawsze w zbiorowej pielgrzymce, którą organizują corocznie na odpust Narodzenia Matki Bożej (8 września).
Bogatą tradycję pielgrzymowania do Sanktuarium mają także mieszkańcy miasta Płocka. Pierwszą wzmiankę o tej pielgrzymce mamy z roku 1631, kiedy członkowie bractwa św. Różańca z kościoła oo. Dominikanów w Płocku zorganizowali liczną pielgrzymkę i ofiarowali wotum. Od roku 1852 mieszkańcy Płocka co roku organizują pielgrzymkę na odpust Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.
W przekazach archiwalnych z pierwszej połowy XVII wieku znajdujemy informacje o pielgrzymkach ze wszystkich większych miast Kujaw, Mazowsza z Warszawą włącznie, a także z Warmii, gdzie przodowały pielgrzymki z Lubawy.
Bernardyni skępscy, dysponując tak ważnym argumentem kultu, jakim był masowy ruch pielgrzymkowy, poddali myśl koronacji Cudownej Figury Matki Bożej Skępskiej. O koronację w imieniu mieszkańców Ziemi Dobrzyńskiej usilnie starał się syndyk klasztorny Mikołaj Podolski. Kapituła Watykańska przychyliła się do tych próśb i zezwolenie na koronację wydała w dniu 4 grudnia 1754 roku. Koronę wykonano ze składek mieszkańców z okolicy Skępego. Uroczystości koronacyjne celebrował w dniu 18 maja 1755 roku, w sam dzień Zielonych Świątek, ksiądz biskup Fabian Pląskowski, sufragan chełmiński, w zastępstwie ordynariusza płockiego, biskupa Józefa Szembeka, obecnego w tym czasie na zjeździe episkopatu we Wschowie. Przybyli na nie pielgrzymi z województw: kujawskiego, płockiego, mazowieckiego i chełmińskiego. Trwające osiem dni uroczystości koronacyjne odbyły się przy udziale ogromnej rzeszy wiernych, a obchody centralne stały się wielką ‘manifestacją religijną. Na pamiątkę koronacji wybito medaliki z wizerunkiem Matki Bożej Skępskiej w dziewięciu odmianach.
Z ostatnich lat uroczystość podobną do koronacji Cudownej Figury odprawiono w Sanktuarium w dniu 8 września 1984 roku w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, kiedy to miała miejsce Jej rekoronacja. Zanim doszło do tej uroczystości należy przypomnieć, że oryginalna korona z 1755 roku została skradziona w nocy z 14 na 15 września 1980 roku. W roku następnym gwardian klasztoru skępskiego o. Leoncjusz Cyronik rozpoczął starania o wykonanie nowej korony, co zostało uwieńczone sukcesem, a kolejny gwardian o. Waldemar Batorski przygotował wraz z pozostałymi ojcami uroczystość rekoronacyjną. Uroczystej Mszy św. rekoronacyjnej na placu przyklasztornym przewodniczył ordynariusz płocki J.E. Ks. Biskup Bogdan Sikorski, który dopełnił obrzędu rekoronacji Cudownej Figury Matki Bożej Skępskiej.
W rzędzie najbardziej uczęszczanych uroczystości w Skępem należały obok koronacji i rekoronacji Cudownej Figury Matki Bożej, jubileusze związane z ważniejszymi wydarzeniami w Sanktuarium, w Prowincji zakonnej i w całym Kościele. Do takich należał uroczyście obchodzony jubileusz 400-lecia sprowadzenia Cudownej Figury do Skępego w 1896 roku. Przybyło na te uroczystości przeszło 50 tys. pielgrzymów. Jubileusz ten obchodzono w czasie odpustów skępskich na Zielone Święta i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Na pierwszy z nich przybyła liczna pielgrzymka z Osieka Wielkiego spod Brodnicy w dekanacie rypińskim. Pielgrzymkę przyprowadził proboszcz parafii ksiądz Walenty Załuski, który głosił kazania w czasie uroczystości. Z okazji jubileuszu proboszcz parafii skępskiej ks. Józef Pielaszewski ułożył pieśń: „Cudowna Skępska Maryjo Nasza”, którą po dzień dzisiejszy śpiewają pątnicy, przychodzący w licznych pielgrzymkach z okolicznych parafii wraz ze swoimi duszpasterzami.
Uroczyście obchodzono w Sanktuarium także jubileusz 500-letniej rocznicy obecności oo. Bernardynów na ziemiach polskich. Jubileusz zakonny w 1953 roku zbiegł się czasowo z 100-rocznicą ogłoszenia dogmatu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, co było okazją organizowania przez cały rok jubileuszowy nabożeństw maryjnych. Ponadto zajęto się sprawą nowego płaszcza dla Cudownej Figury Matki Bożej, którym Ją uroczyście ubrano w dniu 2 lutego 1954 roku podczas ceremonii odprawionej przez biskupa płockiego Piotra Dudzieca.
Na nowy jubileusz 200-rocznicy koronacji Cudownej Figury Matki Bożej Skępskiej przypadający w roku 1955, ordynariusz płocki biskup Tadeusz Zakrzewski wydał orędzie, w którym zachęcił, aby każda parafia diecezji płockiej zorganizowała pielgrzymkę do Sanktuarium. Dlatego rok jubileuszowy charakteryzował się liczną frekwencją zbiorowych pielgrzymek w ciągu roku.
Kult Matki Bożej jest ciągle żywy i w dalszym ciągu charakteryzuje się obecnością licznych grup pielgrzymkowych w czasie odpustów organizowanych przez stróżów tego miejsca oo. Bernardynów.

Zebrał i opracował o. Krystian Olszewski OFM