Akcja Katolicka
Geneza, powstanie i rozwój Akcji Katolickiej w diecezji płockiej
Ważnym etapem w procesie powstawania Akcji Katolickiej były dokumenty i wypowiedzi papieży na temat aktualnej wówczas kwestii społecznej, zwłaszcza Piusa IX (1846 – 1878), Leona XIII ( 1878 – 1903 ), i Piusa X ( 1903 – 1914 ). Za faktycznego jednak twórcę Akcji Katolickiej uważany jest Pius XI ( 1922 – 1939 ), nazywany papieżem Akcji Katolickiej.
Papież Pius XI encykliką „ Urbi arcano Dei” z 23 grudnia 1922 roku powołał do życia Akcję Katolicką. Według słów Ojca świętego miała ona być udziałem świeckich w apostolstwie hierarchicznym kościoła katolickiego dla obrony zasad religijnych i moralnych oraz dla rozwoju zdrowej i pożytecznej akcji społecznej pod przewodnictwem hierarchii kościelnej, niezależnie i ponad wszystkie partie polityczne, celem odnowienia katolickiego w rodzinie i społeczeństwie.
Przygotowania do utworzenia Akcji Katolickiej w Polsce rozpoczęto we wrześniu 1928 roku powołaniem specjalnej Komisji Episkopatu. Po wielu dyskusjach, dotyczących form organizacji, konferencja Episkopatu, odbyta w kwietniu 1930 roku w Poznaniu, postanowiła utworzyć Akcję Katolicką typu centralistycznego ze statutem konstytucyjnym jednolitym w całym kraju. Był to jedyny poza Włochami, statut krajowy usankcjonowany powagą papieża.
Według statutu, do zadań Akcji Katolickiej w Polsce należało organizowanie i wyrabianie zrzeszeń katolickich dla celów apostolstwa świeckiego, czyli dla pogłębienia i szerzenia, wprowadzania w czyn i obrony zasad katolickich w życiu jednostki, rodziny i społeczeństwa, zgodnie z nauką Kościoła katolickiego i wskazaniami Stolicy świętej.
Ze względu na to, że rodzaj i struktura organizacji religijno – społecznych w poszczególnych diecezjach była różna, nie ustalono jednolitego dla całego kraju kryterium przynależności zrzeszeń do Akcji Katolickiej. Kwestię tę miał rozstrzygnąć ordynariusz diecezji. On orzekał, czy istnieje organizacyjna i statutowa więź z władzami kościelnymi. On też podawał wykaz organizacji należących do Akcji Katolickiej na terenie diecezji. Tam, gdzie nie było odpowiednich stowarzyszeń, tworzono je w celu ujednolicenia organizacyjnego Akcji. Z czasem w skład Akcji wchodziły następujące stowarzyszenia: Stowarzyszenie Mężów Katolickich, Stowarzyszenie Niewiast Katolickich, Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej Męskiej i Żeńskiej oraz Stowarzyszenie Robotników Katolickich.
Przygotowania do założenia Akcji Katolickiej w Diecezji Płockiej rozpoczęły się jeszcze przed powołaniem jej naczelnych struktur na poziomie ogólnopolskim, pod koniec 1929 roku.
Pod przewodnictwem abpa A. J. Nowowiejskiego 24 kwietnia 1930 roku odbyło się zebranie kierowników diecezjalnych stowarzyszeń religijnych i społecznych w celu uzgodnienia systematycznej działalności komisarzy diecezjalnych stowarzyszeń z Akcją Katolicką i sekretarzami generalnymi.
Arcybiskup Nowowiejski, jako jeden z pierwszych w kraju Ordynariuszy, dekretem z 12 grudnia 1930 roku powołał Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej w Płocku. Zadaniem Instytutu było kierowanie Akcją Katolicką w Diecezji zgodnie ze statutem konstytucyjnym Akcji Katolickiej w Polsce. W swej wewnętrznej działalności Instytut rządził się odpowiednim regulaminem. Dla potrzeb Instytutu abp Nowowiejski nabył w 1930 roku dom przy ul. Mostowej.
Od 25 kwietnia 1933 roku na podstawie rozporządzenia abpa Nowowiejskiego, członkami Diecezjalnej Rady Akcji Katolickiej byli także każdorazowi prezesi dekanalnych Rad Akcji Katolickiej i wszyscy każdorazowi asystenci tych Rad.
Jako najniższa komórka organizacyjna działała Parafialna Akcja Katolicka. W Zarządzie Parafialnej Akcji Katolickiej zasiadał asystent kościelny, prezes, wiceprezes, sekretarz; członkami zarządu byli także prezesi Stowarzyszeń Akcji Katolickiej i przedstawiciele stowarzyszeń pomocniczych. Asystentem był najczęściej ks. proboszcz. Kandydaturę prezesa zatwierdzał Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej na wniosek dziekana lub proboszcza.
Na podstawie rozporządzenia Ordynariusza z listopada 1932 roku, do Akcji Katolickiej w Diecezji Płockiej zostały zaliczone następujące organizacje: Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej ( Męskiej i Żeńskiej), Bractwo Różańcowe, Stowarzyszenie III Zakonu św. Franciszka, Stowarzyszenie Parafialne Najświętszego Sakramentu, Chrześcijański Związek Pracownic Domowych, Katolickie Stowarzyszenie Polek, Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich.
Od 1 sierpnia 1934 roku wprowadzono nowe struktury stowarzyszeń Akcji Katolickiej. Od tego momentu stowarzyszeniami należącymi do Akcji katolickiej były: Katolickie Stowarzyszenie Mężów, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej.
1 sierpnia 1934 roku abp Nowowiejski powołał do życia nie istniejące dotychczas w naszej diecezji Katolickie Stowarzyszenie Mężów oraz mianował nowe władze stowarzyszeń, których kadencja- zgodnie ze statutem- miała trwać 3 lata. Wszystkie inne stowarzyszenia i organizacje, zaliczane dotychczas do Akcji Katolickiej, określono jako organizacje pomocnicze.
Dla określenia programu i hasła Akcji Katolickiej używano słów św. Pawła:” Instaurare omnia in Christo”- ( Odnowić wszystko w Chrystusie). Papież Pius XI w encyklice „ Urbi arcano Dei” streszcza jej program. Papież Pius XI w liście „ Que Nobis” do kardynała Bertrama pisze: „ Celem najwyższym Akcji Katolickiej jest szerzenie, obrona i zastosowanie wiary i nauki chrześcijańskiej w życiu indywidualnym, rodzinnym i społecznym”.
Akcja Katolicka miała być współudziałem świeckich we właściwej misji Kościoła.
Pius XI często podkreślał, że świeccy mają stać na czele tego ruchu pozostając jednak w ścisłej łączności z hierarchią kościelną.
W formacji świeckich dostrzeżono wielką rolę prasy i dlatego kładziono duży nacisk na wykorzystanie jej dla apostolstwa. Rolę ogólnego , oficjalnego pisma Akcji Katolickiej pełnił miesięcznik „ Ruch Katolicki”, wydawany przez Naczelny Instytut Akcji Katolickiej w latach 1931 – 1939. Drukowano w nim dokumenty kościelne dotyczące Akcji Katolickiej, wypowiedzi papieża, poszczególnych biskupów i episkopatu, instrukcje, regulaminy, program pracy.
Z inicjatywy abpa A. J. Nowowiejskiego , od stycznia 1931 roku ukazywał się diecezjalny tygodnik katolicki „ Hasło Katolickie”. Ułatwiało ono prowadzenie Akcji Katolickiej uwzględniając charakter i potrzeby Diecezji Płockiej. Będąc pismem oświatowo-społecznym dla ogółu katolików za cel główny stawiało sobie uświadomienie i kształtowanie chrześcijańskiej opinii społecznej w sprawach ogólnych i jednostkowych.
W Płocku wydawano dwumiesięcznik „Myśl i Czyn” o zasięgu diecezjalnym. Podawane w nim były szczegółowe plany realizacji programu nakreślonego przez Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej, a także materiały , programy do przeprowadzenia dekanalnych i parafialnych wykładów i kursów społecznych dla ogółu parafian, a także kwartalnych zebrań dekanalnych Akcji Katolickiej.
Dla budzenia życia religijnego i kulturalnego wsi i przygotowania działaczy Akcji Katolickiej w tym środowisku, 23 października 1938 roku, abp A. J. Nowowiejski otworzył Katolicki Uniwersytet Ludowy Diecezji Płockiej w Proboszczewicach. Ważną rolę odgrywały rekolekcje otwarte, półotwarte i zamknięte.
Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej organizował rekolekcje dla parafialnych i dekanalnych zarządów Akcji Katolickiej, zalecał także codzienne
( choćby krótkie) rozmyślanie i wspólne uczestniczenie kilka razy w roku w spowiedzi i komunii świętej. Akcja Katolicka była częścią organiczną samego Kościoła. Jej członkowie mieli upoważnienie do indywidualnej i grupowej pracy apostolskiej w imieniu Kościoła. Na czele Akcji w całym świecie stał papież, w kraju Episkopat, a w diecezji biskup. Biskup diecezjalny na mocy ogólnych praw kościoła, statutów Akcji i prawa państwowego był odpowiedzialny za całokształt działalności stowarzyszeń. Przedstawicielem biskupa przy poszczególnych oddziałach był asystent kościelny, który czuwał nie tylko nad formacją wewnętrzną, ale i nad zgodnością poczynań apostołów świeckich z ich uprawnieniami. W celu odpowiedniego przygotowania księży do pełnienia funkcji asystenta, organizowano kursy duszpasterskie. W Miesięczniku Pasterskim Płockim była stała rubryka zatytułowana Asystent Kościelny, w której omawiano problemy szczególnie aktualne dla zainteresowanych. Pozycje informacyjne z tej dziedziny wydawał Diecezjalny Instytut Akcji katolickiej i Naczelny Instytut Akcji Katolickiej. Formacja seminaryjna też uwzględniała ten aspekt przyszłej pracy wychowanków.
Święto Chrystusa Króla było świętem patronalnym Akcji Katolickiej. Obchodzono je bardzo uroczyście pod określonym hasłem, które zarazem dawało wytyczne do programu pracy na cały rok.
Wierni przygotowywali się do obchodów święta przez spowiedź w tygodniu je poprzedzającym. Zbierano ofiary na rzecz Akcji Katolickiej.
Opierając się na nauce społecznej papieży Leona XIII i Piusa X, katolicyzm polski dążył do odnowy życia religijnego, moralnego, kulturalnego, społecznego i gospodarczego kraju.
Od chwili powstania Akcja Katolicka włącza się w te działania. Jej stowarzyszenia stawiają sobie za cel: krzewienie katolickich zasad moralnych w życiu indywidualnym i społecznym, budzenie ducha obywatelskiego, zrozumienie spraw państwowych, troskę o znajomość i pełnienie miłosierdzia chrześcijańskiego, szerzenie oświaty i nauki, popieranie twórczości literackiej i artystycznej, zasad higieny i wychowania fizycznego, wspierania ruchu trzeźwości, szerzenie zasad katolickich w życiu społecznym, gospodarczym, technicznym i zawodowym.
Z uwagi na wszechstronność polskiej Akcji Katolickiej, w jej działaniach znajdowały odbicie problemy ogólnospołeczne. Do nich należało zaliczyć potrzebę naprawy stosunków społecznych na wsi, zagadnienie życia rodzinnego, bezrobocie, analfabetyzm, stosunek jednostki do społeczeństwa, sprawę robotniczą, alkoholizm, kwestię sprawiedliwego ustroju społecznego.
W ramach Akcji Katolickiej dokonała się koordynacja i centralizacja katolickiego ruchu społecznego w Polsce, obejmującego wszystkie dziedziny ówczesnego życia. Niewątpliwym sukcesem Akcji Katolickiej było skupienie wokół siebie około 300 tys. młodzieży, a także wzmocnienie działalności chrześcijańskich związków zawodowych i zbliżenie ich do Kościoła.
Wybrane fragmenty z artykułu ks. Ireneusza Mroczkowskiego i dk. Grzegorza Przybyłka: „Powstanie i rozwój Akcji Katolickiej w diecezji płockiej za rządów abpa Antoniego Juliana Nowowiejskiego” (opr. D. Janicka i B. Wątkowska).
